Wstęp
Warunki naturalne sprawiły, że wśród czynników wpływających na rozwój historyczny miasta Chrzanowa i innych miejscowości na terenie dzisiejszej gminy Chrzanów istotną rolę odegrało wydobycie i przetwarzanie surowców mineralnych, czyli szeroko rozumiane górnictwo, hutnictwo, produkcja materiałów budowlanych, itp. Oprócz skutków natury ekonomicznej i społecznej, takie formy ludzkiej aktywności wywarły też wpływ na środowisko przyrodnicze, w materialny sposób kształtując obecne oblicze obszaru Gminy.
Pozostało po nich sporo śladów, które jednak szybko ulegają zatarciu, co jest niewątpliwie dziełem upływającego czasu, ale też zaniedbania, a niekiedy nawet celowego niszczenia. Dlatego celowe wydaje się przypomnienie, że dzięki unikalnym warunkom geologicznym nasze tereny były źródłem surowców i materiałów wykorzystywanych nie tylko dla potrzeb miejscowych, że praca przy wydobyciu i przetwarzaniu tych surowców była zajęciem wielu pokoleń naszych poprzedników, wreszcie, że wiele przedsięwzięć podejmowanych w związku z tą działalnością stało często na najwyższym dla swoich czasów poziomie technicznym.
W dalszych częściach przedstawimy zatem charakterystykę wybranych obiektów związanych z wydobyciem i przetwarzaniem surowców mineralnych. Obiekty te mają różny charakter, od całkowicie wirtualnych, gdy zachowało się jedynie wspomnienie utrwalone nazwą miejsca (np.: Stara Huta), przez różne elementy krajobrazów górniczych (warpie, kamieniołomy) i zachowane jeszcze w kilku przypadkach budowle związane z wydobyciem i przetwarzaniem surowców, aż po nadal czynne zakłady górnicze.
W części pierwszej opracowania zebrano dane o warunkach występowania i wykorzystywania różnych surowców mineralnych na terenie Gminy Chrzanów, a także zestawiono informacje o miejscach ich eksploatacji. W drugiej części proponujemy 12 krótkich tras umożliwiających poznanie wybranych obiektów w terenie.
Dla ułatwienia i przybliżenia geologii tego obszaru propomujemy zapoznanie się ze zbiorami przyrodniczymi Muzeum w Chrzanowie. Zgromadzono tam okazy skał ze wszystkich omówionych dalej formacji geologicznych, zaopatrując je w przystępne objaśnienia. Jedna z kolekcji, ogródek geologiczny przy Domu Urbańczyka daje możliwość nie tylko oglądania z bliska, ale nawet dotknięcia eksponatu, co w badaniach geologicznych ma niekiedy duże znaczenie.
Opracowanie: Marek Szuwarzyński